Türkiye Cumhuriyeti paralarının motiflerini üreten sanatçıların listesini derlemeye çalıştık.
Madeni ve Kağıt paraların çoğu, Darphane ve Banknot Matbaası bünyesindeki sanatçılar tarafından üretildiyse de, Cumhuriyetin erken dönemlerinde yabancı danışmanlardan hizmet alındı, zaman zaman da açılan yarışmalara katılan sanatkarların çalışmaları hatıra ve tedavül paralarında yer buldu.
Cumhuriyet dönemi paralarının tasarımlarında çalışmaları yer eden sanatçılar:
(parantez içinde verilen tarih, sanatçının tasarımının kullanıldığı ilk çalışmanın tedavüle çıktığı yıldır.)
*Listede bazı madeni paraların ve pek çok banknotun desenlerini üreten sanatkarın ismi eksiktir. Yeni isimler gün ışığına çıktıkça liste güncellenecektir.
Banknotlarda ve madeni paralarda kullanılan portrelerin orijinallerini çeken fotoğrafçılar, görseli aktarılan heykellerin yaratıcıları veya binaların mimarlarını da burada listeledik.
1939 E2’den başlayarak banknot ve madeni paralarda kullanılan pek çok portre fotoğrafını çeken fotoğrafçı.
Albert Eckstein
1942 E3 Alman banknot matbaasında basılan 10 Lira banknotta kullanılan, Bolu’nun Bürnük köyünde çekilen ve günümüzde Alman Arkeoloji Enstitüsünde bulunan “üç köylü kadını” fotoğrafını çeken çocuk doktoru (*42 Sf.83, *i).
Türk paralarında kullanılacak desenlerin seçimi için açılan ilk yarışmalar, 1934’te, Cumhuriyet’in Latin harfli ilk tedavül paralarının tasarımı için düzenlendi.
1933’te kabul edilen yasa ile bastırılacak paraların alaşım ve ağırlıkları tespit edilmişti. Kanunda paraların alaşım ve ağırlıkları tanımlanıyordu:
“Binde 900 ayarında gümüşten darbedilecek 100 Kuruşların 12 gram, 50 Kuruşlukların 6 gram ve 25 Kuruşluk sikkelerin 3 gram ağırlığında olacağı, %75 nikel ile %25 Bakır içeren ufaklıklardan 10 Kuruşların 6 gram, 5 Kuruşlukların 4 gram ve 1 Kuruşların ise 2,5 gram ağırlığında basılacağı kararlaştırılmıştır. 10 Paralık en küçük paralar ise %85 Bakır, %10 Alüminyum ve %5 diğer madenlerden oluşacak bir alaşımdan 2 gram ağırlığında basılacaktır.”
(1934’te çıkan kanunla gümüş paraların saflığı binde 830’a düşürüldü)
30 Mayıs 1933 tarihli Cumhuriyet – Yeni paraları tanımlayan kanun
30 Mayıs 1933 tarihli Milliyet – Yeni gümüş ve nikel paralar için darphane hazırlıkları
27 Temmuz 1933 tarihli Cumhuriyet’ten
10 Ağustos 1933 tarihli Cumhuriyet
25 Ağustos 1933 tarihli Cumhuriyet – Jüri Üyeleri: Güzel Sanatlar Akademisi Müdürü Namık İsmail, Darphane Müdürü Fuat, Darphane Eski Müdürü Niyazi Asım, Merkez Bankası İstanbul Müdürü Sait, Damga Matbaası Eski Müdürü Nüzhet Beyler
30 Ağustos 1933 Son Posta
13 Eylül 1933 tarihli Vakit
11 Eylül 1933 tarihli Milliyet – İngiliz Daphane Müdürü Geldi
23 Ekim 1933 Akşam Gazetesi
12 Eylül 1933 Milliyet
Gümüş 25, 50 ve 100 Kuruş ile daha ufak değerdeki küpro-nikel paraların tasarımı için iki ayrı yarışma düzenlendi.
Gümüş paralar için açılan yarışmaya 16 sanatçı katıldı.
Toplanan jürinin, 100 Kuruş parasının tura yüzü için Ahmet Mesrur Durum‘un Atatürk portesini, yazı yüzü için ise Vedat Ömer Ar‘ın tasarımını seçtiği ve her iki sanatçıya da 1.000’er Lira ödül verileceği, 26 Ağustos 1934 tarihli gazetelerde ilan edildi.
Yarışmaya yurtdışından kalıplarla yabancı tasarımların katıldığı (*1), seçilen tasarımların yeterince modern olmadığı (*2) yönünde eleştirilere ek olarak, eserleri seçilmeyen ancak başvuru zarfı açılmış halde iade olunan Ressam Ali Cemal Bey, “Aslında benim kalıplarımı seçtiler, ancak zarfı açınca, yeterince tanınan bir sanatkar olmadığımı düşünüp kararlarını değiştirdiler” manasında beyanatlar verdi. (29 Ağustos 1934 tarihli Cumhuriyet Başsayfa ve sf. 5. ayrıca 1 Eylül 1934 tarihli Vakit sf 2)
Dönemin Maliye Bakanlığı, 1 Eylül tarihinde Son Posta Gazetesinde çıkan açıklamaya göre, Ali Cemal Bey’in zarfını ihtiyaten açmıştı.
Cumhuriyet Gazetesine 4 Eylül tarihinde ilave açıklamalarda bulunan Ressam Ali Cemal, Darphane Müdürü Fuat Bey ile görüştüğünü ve jürinin usulsüzlük yapmadığına ikna olduğunu, önceki beyanlarının düzeltilmesi gerektiğini ifade etti.
Yine de, 26 Ekim 1934 tarihli Zaman Gazetesi haberine göre “alakadar makamat“, 100 Kuruş için, birinciliğe seçilen tasarımlarla birlikte Ankara’ya gönderilen ve Ressam Ali Cemal Bey’e ait desenlerin kullanılmasını tercih etti. Desenler Ali Cemal Bey’den 500 Lira karşılığında satın alındı.
15 Haziran 1934 Millyet Gazetesindeki para müsabaka ilanı
16 Haziran 1934 Son Posta – Darphane para tasarım yarışmaları
26 Ağustos 1934 Yeni 100 Kuruş tasarımı yarışması sonuçlandı
26 Ağustos 1934 Milliyet
29 Ağustos 1934 Cumhuriyet – Yeni paranın tasarımına itiraz
29 Ağustos 1934 Cumhuriyet – Yeni paranın tasarımına itiraz (devamı)
30 Ağustos 1934 Cumhuriyet Maliye Müsteşarı itirazlara cevap veriyor
1 Eylül 1934 tarihli Vakit
8 Eylül 1934 tarihli Zaman – Mesrur İzzet Bey ile mülakat
8 Eylül 1934 tarihli Zaman – Mesrur İzzet Bey ile mülakat (devamı)
24 Eylül 1934 Son Posta
27 Eylül 1934
26 Ekim 1934 Zaman – Ressam Ali Cemal Bey ile mülakat
26 Ekim 1934 Zaman – Ali Cemal Bey ile mülakat (devamı)
26 Ekim 1934 Vakit
5 Kasım 1934 tarihli Vakit – Gümüş paralar yüzünden şikayet
Basılacak paralar için gerekli gümüş eksikliğinden (*5), paraların basımı aylara yayıldı.
Nikel 10, 5 ve 1 Kuruşlar için açılan müsabaka sonucu da 24 Eylül’de gazetelerde ilan edildi. Ressam Mazhar Nazım Bey‘in ve Mimar Nurettin Bey‘in eserleri birinci seçilerek Maliye Bakanlığı’na gönderildiği duyuruldu ancak gümüş sikkelerin darbı 1935’e sarktığından, yarışmada seçilen tasarımlar tedavüle verilecek küpronikel paralarda kullanılmadı.
Küpronikel ufaklıklardan 10 Paralık, yarışmalara dahil edilmedi. Sikkede kullanılacağı daha birinci yarışma sonucuyla birlikte duyurulan ve Mesrur İzzet Bey‘e ait olan tasarımın Maliye Bakanlığınca kabul gördüğü, ancak önce gümüş paraların basılacağı ilan edildi. Bu değerdeki ilk cumhuriyet sikkesi, 1934’te gazetelerde fotoğrafı yayımlanan veya tarifi yapılan desenden farklı biçimde, 1937’de gazetelerde yer aldı. Nihayet, 1940’ta tedavüle verildi.
26 Ağustos 1934 Son Posta Gazetesinde gösterilen 10 Para kalıbı
26 Ağustos 1934 Milliyet
10 Para ufaklıkların kalıbı
9 Mayıs 1937 tarihli Akşam – 1936 tarihli 10 Para kalıbı tezgahta
10 Para Tura tarafı
10 Para yazı yüzü
16 Ağustos 1935 tarihli Son Posta Gazetesi (sf.2) Bahsedilen “İngiliz Mütehassıs” Percy Metcalfe’tir.
100 Kuruşların basımı, gümüş hammadde eksikliği ve makine sorunları *6) gibi nedenlerle 1935’e sarktı ve İngiliz Kraliyet Darphanesi ile kurulan ilişkiler neticesinde hammadde ve makine alımının yanı sıra tasarım desteği de alındı; nihayetinde hem gümüş paralar hem de küpronikel ufaklıklar için Percy Metcalfe‘in 1935 baharında ürettiği tasarımlar kullanıldı.
[2] 19 Ağustos 1934 tarihli Son Posta Gaztesi’nde 2. sayfadan verilen “Resim Sahtekarlığı Mı? – Darphane Müdürlüğü Bir ihbar Üzerine Tahkikat Yapmıya Başladı” başlıklı haber.
[3] 29 Ağustos 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesi başsayfadan verilen “Yeni gümüş paralar; Paralann şekli için sanatkarlar arasında açılan müsabakada usulsüzlükler mi yapılmış?” başlıklı haberde Heykeltraş Nermin Faruki Nejat Hanım ve Ressam Ali Cemal Bey’in yorumları
[4] 30 Ağustos 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesi ikinci sayfadaki “Maliye Müsteşarı İtirazlara Cevap Veriyor” başlıklı haberde Faik Bey’in demeci.
[5] 30 Eylül tarihli Milliyet gazetesinde çıkan “San’atkarlarımızı itham altına sokan garip ihbar; Para müsabakası için açılan müsabakaya muvazaalı resimler mi verilmiş” başlıklı haber.
[7] 18 Ekim ’34 tarihli Yeni Mersin Gazetesi haberi. “…Darphane on seneden beri ihmal edildiği için hazırlık ilerledikçe bazı noksanlar ortaya çıkmaktadır…”
Darphane’nin 2014’te düzenlediği “Birinci Dünya Savaşı ve Çanakkale Zaferi’nin 100. Yılı” konulu hatıra para tasarım yarışmasında, siper savaşlarında oluşan mermi öbeği kompozisyonuna sahip eseriyle ödül alan sanatçıdır.
1967 yılında Ankara’da doğdu. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümü’nde Lisans, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Heykel Anasanat Dalı’nda yüksek lisans yapan sanatçı, 1999 yılında Mustafa Kemal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümünde Araştırma Görevlisi olarak çalışmaya başladı.
2001 -2006 Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümüne Araştırma Görevlisi olarak atandı.
2006 -2012 Mustafa Kemal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümünde Öğretim elemanı olarak çalıştı.
Çalışmalarına Kültür ve Turizm Bakanlığı İzmir Resim ve Heykel Müzesi Müdür Yardımcısı – heykeltıraş olarak devam etmektedir.
4 kişisel sergi açan ve 14 ödülü bulunan sanatçının; 1996 -1999- 2007 ve 2008 yıllarında kazandığı Kültür Bakanlığı “Devlet Heykel Yarışması Başarı Ödülleri” , 2007 yılında “ Tahran Uluslararası Heykel Sempozyumunda Dördüncülük Ödülü” , 2011 yılında Çin’ de Tsinghua Üniversitesi 100. Kuruluş yıldönümü 100 Heykel proje yarışması (Kampüs anıtsal Uygulama Ödülü), 2014 yılında Fransa’ da Uluslar arası Saman – Ot Heykel yarışmasında 2.lik ve halk ödülü ve Almanya’ da düzenlenen NordArt2017 çağdaş sanat sergisinde Public choice ödülünü kazanmıştır. Ulusal ve uluslar arası onlarca karma sergiye katılmıştır.
Desenleri yarışma ile belirlenen paranın bir yüzü için Furkan Payas’ın, diğer yüzü için ise Özgür Soyyılmaz‘ın tasarımı seçilmiştir.
Darphane’nin bastığı hatıra para ile Polonya Merkez Bankası’nın ürettirdiği diğer bir hatıra para takım halinde satışa sunulmuştur.
Furkan Payas’a desen ile oluşturulan tura tarafı
Özgür Soyyılmaz deseni ile oluşturulan paranın yazı yüzü
Urszula Walerzak tasarımı paranın yazı yüzü
Tuğra ve Ladislas Jagiello’nun mührü ile oluşturulan desene sahip tura tarafı
Polonya ile Türkiyenin diplomatik ilişkileri, 1414 yılında Polonya Kralı Ladislas Jagiello’nun Sultan Mehmet Çelebi’ye iki elçi göndermesi ile başlar. Osmanlı Devleti’nin Polonya’nın 18. yüzyılın sonlarında Prusya, Habsburg (Avusturya) İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu tarafından paylaşılmasını tanımayarak Polonya tarihinde iyilikle yad edilir. Polonya Merkez Bankası’nın bastırdığı parada Ladislas Jagiello’nun kraliyet mührü ile Tuğra motifi kullanılmış, yayımladıkları basın bülteninde de tarihi dostluğun mihenk taşlarından bahsedilmiştir.
—
Türk tarafında üretilen paranın tura tarafını tasarlayan Furkan Payas, Selçuk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi heykel bölümü 2013 mezunudur.
2019 HBV Üniversitesinde Heykel Anabilim Dalında Yüksek Lisans Eğitimini tamamlamıştır. Akademik heykel eğitimini, çağdaş dijital heykel uygulamaları ile birleştirerek eserlerinde Pastiş, Parodi ve İroni tarzını yansıtmıştır.
2016 yılından itibaren Kurucu üyesi olduğu ARTEA SANAT Anıtsal Heykel ve Tasarım atölyesinde sanatsal çalışmalarına devam etmektedir.
Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü, 2001 mezunu olan sanatçı, 2009 yılında açılan “Hayatın Kaynağı Su ve Küresel Isınma” konulu yarışmada çalışması üçüncülüğe layık görülen iki desenden birinin tasarımcısıdır.
“Son dönemlerde hızlı nüfus artışı, toplumlardaki tüketim eğiliminin artması ve bilinçsizce doğal kaynakları tüketmesi, su kaynaklarının giderek yok olması, karbondioksit ve metan gazlarının atmosfere salınımı, buna bağlı olarak küresel sıcaklığın artması nedeniyle uzmanlar hiçbir önlem alınmadığı takdirde bu yüzyıl sonunda küresel sıcaklığın ortalama 2 derece artacağını, dünyamızı bu savurganlıkla kullanmaya devam edersek yarısının sular altında kalacağını, diğer yarısının da kuraklaşarak çölleşeceğini ifade etmektedir.
Tehlikenin bu kadar yakın olması nedeniyle durumun ciddiyetini, acil farkındalık ve bilinç gerektiğini vurgulamak isteyen sanatçı; hatıra parayı zamanı gösteren bir saat olarak tasarlamıştır. Saat, dünyanın zamanının ne kadar az kaldığını göstermektedir. Yelkovan ile akrep üst üste geldiğinde yeryüzü tamamen kuruyacak, yaşamsal doğal kaynaklar tükenerek dünya küresel ısınmaya teslim olacaktır. (Hatıra parada su ile gösterilen alan dünyanın sağlıklı durumunu, çatlamış toprak ise küresel ısınmanın dünya üzerinde yarattığı tahribatı simgelemektedir.)”
1978 Tokat – Zile doğumlu sanatçı, 2006 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümü’nden mezun oldu. 2006 Aralık ayında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde heykeltraş olarak göreve başladı.
Mevlana’nın 800. Doğum Yıldönümü hatıra paralarının tura yüzü
Sesil Beatris Kalaycıyan imzalı Mevlana 3 Hatıra parası yazı yüzü
Leman Kalay imzalı Mevlana 2 Hatıra parası yazı tarafı
Ayşe Şirin imzalı Mevlana 1 Hatıra parası yazı Yüzü
1980 yılında doğan sanatçı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Heykel bölümü lisans mezunudur. Aynı bölümde yüksek lisans ve sanatta yeterlilik çalışmalarını tamamladı.
2007 yılı Mevlana’nın 800. Doğum Yılı Hatıra Parası – 3 tasarımının sahibidir.
Üçüncülüğe layık görülen çalışmada Mevlana’nın aşk, sevgi ve birlik mesajı anlatılmaktadır. Bu fikir çerçevesinde yapılan tasarımda, Mevlana ile birikte anılan Konya şehrinin silüeti ve ilahi aşkla dönen semazenlerin izleyiciyi dairesel haraketle kendi içine davet edip, bir birlik olduğu görülür. Aşk, sevgi ve birlik olma kavramları döngüsel bir harakette ifade bulmuştur.
1980 İzmit doğumlu sanatçı 2001 yılında Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümünden mezun oldu. 22 Temmuz 2008 yılında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde heykeltıraş olarak göreve başladı ve halen Darphane bünyesinde hizmet vermektedir.
Katıldığı Etkinlikler ve Sergiler :
2008 – Yazlık ‘08 Artisan Sanat Galerisi (İstanbul) 2008 – Genç Heykeltıraşlar Sergisi Artisan Sanat Galerisi (İstanbul)
2008 – Marmara Üniversitesi Mezunlar Sergisi – M.Ü.G.S.F Sergi Salonu
2007 – Fikret Mualla Resim Atölyesi Muhammet Şengöz Öğrencileri Sergisi KYÖD Sergi Salonu, ( Kocaeli)
2007 – 2. Genç Sanatçılar Atölyesi-Workshop II ( Yesemek Bienali – Gaziantep)
2005 – 3. Sanat Akmerkez’de Karma Sergisi (İstanbul)
2003 – Nilay Kan Büyükişleyen Heykel Atölyesi Sergisi Kaş Sanat Galerisi (İstanbul)
2002 – 63. Devlet Resim ve Heykel Yarışması Sergisi (Ankara)
2001 – Su ve Us Sergisi (M.Ü.G.S.F. İstanbul)
Ödüller
2007-“Kemal Türkler Anıt Mezarı Ulusal ve Tek Aşamalı Proje Yarışması” 2.’lik Ödülü, (İstanbul)
Darphane’de tasarımını gerçekleştirdiği paralar:
2001 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası
2001 EuroBasket, 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası
2001 EuroBasket, 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası
2024 Hollanda İle Dostluk Antlaşması’nın 100. Yılı
Cumhuriyetin 100. Yılı bronz – Arkaplanda Atatürk portresi
2024 Cumhuriyet Dönemi Türk Siyasetçileri #4 Süleyman Demirel
2024 Cumhuriyet Dönemi Türk Siyasetçileri #4 Süleyman Demirel 20 Lira
[1] Satışa çıkarılan hatıra paraların bazılarının Darphane duyuruları veya sertifikalarında sanatçının ismi belirtilmediğinden, bu paraların sanatçıları, üzerindeki imzalardan tespit edilebildiği kadarıyla listelenmiştir. Yeni bilgiler ışığında listeyi güncel tutmaya çalışıyoruz.
1958 yılında doğan sanatçı, 1984’te Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü’nden mezun oldu, 1985’te Prof. Hüseyin Gezer Atölyesi’nde yüksek lisansını tamamladı.
