1947 yılında Şebinkarahisar, Giresun’da doğan, 1977 ~ 2003 yılları arasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nda görev alan gravür sanatçısı Şükrü Ertürk’ün ilk çalışması, Uluslararası Çocuk Yılı 1979’da basılan 7. emisyon 10 Liraların arka yüzündeki Atatürk’e çiçek sunan çocuklar kompozisyondur.
Sonraları Mehmet Akif Ersoy portresi, yedinci emisyon 5.000 Lira banknotlarındaki Mevlana Müzesi, Efes Antik kenti manzarası gibi pek çok peyzaj ve deseni, bakır ya da çelik levha üzerine doğrudan el ile oyma yapılan Taydus (taille-douce) tekniği ile üretti.
100.000 Lira için yurtdışına sipariş edilen kalıpların üretimi sürecine gözlemci olarak katılan Şükrü Bey, 17 günde polyester aydinger kağıdına çizdiği Atatürk portresini, Ankara’ya döndüğünde günde 4 ~ 5 saat çalışmayla 4 aylık bir süre içinde çelik kalıba işledi.
Cemal Işıksel‘in fotoğraflarını baz alarak, ayrıntılı bir arşiv taraması ile oluşturduğu portreleri, 100.000 ~ 20.000.000 Lira ve benzer formdaki sekizinci emisyon banknotları ile 8. emisyonun 50 ve 100 Liralık banknotlarında kullanıldı. Banknot Matbaası için 15 ayrı Atatürk portresi üreten gravörün, banknotlarda kullanılan gravürlerinin kimisinde Ş.ERTÜRK şeklinde ismi bulunur. (*42, Sf. 144 & 177).
Sivas Lisesi’nde eğitim gören Şükrü Ertürk, 1966 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü, Resim – İş Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda eğitimine devam etti. 1969 ~ 1971 yılları arasında Diyarbakır Dicle İlköğretmen Okulu’nda resim öğretmenliği yaptıktan sonra 1974 ~ 1977 yılları arasında Gazi Eğitim Enstitüsü Resim – İş Bölümü asistanı olarak görev aldı.
1976 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü’ne Banknot Matbaası’ndan gelen yöneticiler ile tanışan Şükrü Ertürk, matbaada gravür sanatçısına ihtiyaç duyulduğunu öğrendi, giriş sınavlarının ardından Banknot Matbaasında gravür sanatçısı olarak çalışmaya başladı.
1986’da İtalyan banknotlarındaki portreleri üreten Prof. Trento Cionini atölyesini Mustafa Çakırcalı ile ziyaret etti. Prof. Cionini de Mario Baiardi‘nin çırağıdır. Şükrü Bey, Baiardi hakkında, “Onu hiç görmedim, ama yaptığı gravür portreler benim ikinci öğretmenim oldu” diye söz eder.
Sanatçı ayrıca pek çok pulun tasarımını oluşturdu.
- 1967 yılı Sivas Şifahiye Medresesinin 750. Yılı
- 1988 Atatürk’ün Ölümünün 50. Yılı,
- 1996 ve 1998 Atatürk temalı sürekli posta pulları
- 1998 Yılı “Türk Meşhurları” serisinden İhap Hulusi Görey, Vasfi Rıza Zobu ve Feza Gürsey pullarındaki portreler *1.
Şükrü Bey, çizdiği bir resmin ilk kez pulda kullanıldığı hatıralarını şöyle anlatıyor:
“1966 yılında Sivas Lisesi son sınıftayım. Resim Öğretmenim Emrullah Bulurman beni buldu ve Şifahiye Medresesi için çizim yapmamı istedi. Çok heyecanlandım. Haziran ayının ilk günleri bitirme sınavını unuttum. Çizimim pula basılacak, sevincim yüksek. Şifahiye Medresesi’nin karşısındaki Çifte Minare’nin şerefesine çıktım taslak çizimi yaptım. Sonra temiz çizimi yaptım, resim öğretmenimi buldum, birlikte Sivas Valisi Vefik Kitapçıgil’e gittik. Vali bey bize bir çay ikram etti. Başka ne söyledi hiç hatırlamıyorum. Öğretmenimle birlikte makamdan ayrıldık.
…
1967 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü ikinci sınıftayım. Ankara Sivaslılar Derneğinin toplantısına katıldım. Dernek başkanından Şifahiye Medresesi’nin pulunu bastırdıklarını öğrendim. Ertesi gün Ulus’taki büyük postaneye gidip pulu soruşturdum. İlgili birime yönlendirdiler. 5 tane pul aldım. Şimdi bir tane elimde var.
İlk damgası ve diğer bilgileri, Banknot Matbaasındaki görevim sırasında öğrendim. PTT’nin pul yarışmalarında banknot matbaasını temsil ettim. Çok sevdiğim pul şubesi Müdürü Halil Say bana bu pulları yaptırdı. Onu saygı ve rahmetle anıyorum.
Pulun basıldığı Ajans Türk Matbaasında, film bölümünde çalışan Metin Bey ile tanıştım. Benim çizimim pul boyutuna küçülünce pek çok ince çizgi basılamaz olmuş. Çizimi yaparken pul baskısı hakkında hiç bir bilgim yoktu. Metin Bey bu çizgileri retuşlamış. Ona da eğer yaşıyorsa sağlıklı ömür, ebediyete göçtüyse rahmet diliyorum.”
Banknotları, “işlevsel baskı resim” olarak tanımlayan Şükrü Ertürk, 1997’den beri exlibris üzerine de çalışmaktadır. Prof Hasip Pektaş, Müjde Ayan, Luc van den Briele, Benoit Junod ve Prof. Dr. Aziz Sancar’a exlibris üretti. Banknot portreciliği ile ortak yanlara sahip olan exlibrislerinde, en belirgin öğe, sahibinin portresidir.
2014 yılında ödül aldığı Bulgaristan Exlibris yarışma websitesi için tıklayın.
Frederikshavn Sanat Müzesi envanterindeki exlibris çalışmaları için aşağıdaki görsele tıklayın
* Türk paralarının tasarımında desenleri bulunan diğer sanatçılar için tıklayın.
(Derlediğimiz bu yazıya, değerli bilgileri ile katkıda bulunan sanatçıya, en derin şükranlarımızı sunarız.)
[1] Serideki pulların arkaplan kompozisyonlarının grafik tasarımı ile Haldun Taner, Bedia Muvahhit portreleri, Mustafa Çakırcalı eseridir (pul görselleri kaynağı Pulhane.com).
kaynaklar:
- Türkiye Cumhuriyeti & Osmanlı İmparatorluğu – Madeni ve Kağıt Paraları, Kaan Uslu, Mehmet Özgözen, Yavuz Büyüktuncay, Güçlü Kayral
- EkoTürk kanalına verdiği röportaj
- Şükrü Bey’in banknot tasarım ve üretim süreçlerini ayrıntılı olarak açıkladığı bir sunum
- Cihan Canbolat makalesi “Atatürk’ün Dudağına İsmini Yazan Sanatçı: Şükrü Ertürk”
- Mehmet Gülümser makalesi “Atatürk’ün Gözlerini Konuşturan Sanatçı; Şükrü Ertürk”
- Sezin Türk Kaya makalesi, “Şükrü Ertürk’ün Prof. Dr. Aziz Sancar Ekslibrisi üzerine bir inceleme”, İDİL Dergisi
