Hatıra Para Setleri ve Serileri

Günlük kullanılan paralardan birer adedinin Darphane jetonu (ya da parası) ile birlikte paketlendiği yıllık tedavül setleri ve nostalji setlerinden başka, Darphane’nin satışa çıkardığı hatıra paralar da zaman zaman ortak bir temaya sahip birkaç parçalık set, ya da yıllara yayılan bir seri halinde üretilir.

Birleşmiş Milletler çatısı altında kurulu Gıda ve Tarım Örgütü (Food and Agricultural Organization; FAO) hatıra programı kapsamında, 1970 yılında çıkarılmaya başlanan FAO Hatıra Paraları ilk seri kabul edilebilir.

Darphane’nin kendi duyurularında isimlendirdiği setler ve seriler:

  1. Korunan Doğa (1995)
  2. Gemiler ve Kaşifler (1995)
  3. İpek Yolu (1997)
  4. İstanbul Kültür Varlıkları (1997)
  5. EURO (1997)
  6. Cumhuriyet’in 75. Yılı (1998)
  7. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşunun 700. yılı (1999)
  8. Cumhuriyet’in Kadın İlkleri (2000)
  9. 2000 Milenyum Seti (2000)
  10. Nostalji Setleri (2000)
  11. Antik Kentler (2000)
  12. Geleneksel Türk Tiyatrosu (2000)
  13. Geleneksel Türk El Sanatları (2001)
  14. Binyılın Türkleri (2001)
  15. Türkiye’nin Kuşları (2001)
  16. Türkiye’nin Çiçekleri (2002)
  17. Olimpiyat Oyunları (2002)
  18. 1935 Darphane Nostalji Seti (2002)
  19. Beşiktaş Jimnastik Kulübü’nün 100. Yılı (2003)
  20. 1936 ~ 1950 Darphane Nostalji Seti (2002)
  21. Kültür Varlıkları (2005)
  22. Galatasaray Spor Kulübü’nün 100. Yılı (2005)
  23. Türkiye’nin Hayvanları (2005)
  24. Anadolu Medeniyetleri (2007)
  25. Mevlana’nın 800. Doğum Yılı (2007)
  26. Selçuklu Dönemi Burç Tasvirleri (2008)
  27. Anadolu’yu Aydınlatanlar (2008)
  28. Deniz Fenerleri (2008)
  29. Yedi Bölge, Yedi Şehir (2008)
  30. Hicretin 1430. Yılı (2010)
  31. 2010 Avrupa Kültür Başkenti (2010)
  32. Saat Kuleleri (2011)
  33. Çanakkale Zaferi’nde Türk Donanması (2015)
  34. 1. Dünya Savaşı ve Çanakkale Zaferi’nin 100. Yılı
  35. Masal Kahramanları (2015)
  36. Büyük Türk Devletleri (2016)
  37. Türkiye’de Görülen Hayvan Türleri (2016)
  38. Anadolu’ya Özgü Kuşlar (2018)
  39. Anadolu’ya Özgü Kuşlar (2019)
  40. Anadolu Beylikleri (2019)
  41. TBMM’nin Açılışının 100. Yılı (2020)
  42. Osmanlı Padişahları (2020)
  43. Gaziantep’e Gazilik Unvanı Verilişinin 100.Yılı (2021)
  44. Camiler (2021)
  45. İslam Alimleri (2021)
  46. Cumhuriyet Dönemi Türk Siyasetçileri (2021)
  47. Türk Spor İnsanları (2021)
  48. Güneş Sistemindeki Gezegenler Seti (2022)

 

İpek Yolu Serisi

İpek Yolu Temalı hatıra para serisinin ilk parçası 1997’de tedavüle verildi. Bugüne kadar üretilen 7 adet parayı kapsar.

  1. 1997 Çin Seddi ve Toprak Asker Ordusu
  2. 1999 Uygur Bölgesi, Av Sahnesi
  3. 2008 Kırgızistan – Uzgen Anıtı ve Kulesi
  4. 2008 Özbekistan – Char Minar
  5. 2012 Türkmenistan – Sultan Sancar Türbesi
  6. 2013 İran – Bem Kalesi
  7. 2014 Türkiye – Kayseri Sultan Han Kervansarayı

Serinin ilk iki parasını Hakkı Baha Çavuşgil, 2008 ve sonrasında üretilenleri Tekin Gülbasar oluşturdu. Tura yüzlerinde Paraların tura yüzünde ana tema olarak Hakkı Baha Çavuşgil‘in 1999 yılı deseni kullanıldı.

Tekin Gülbasar

Heykeltıraş Tekin Gülbasar, hatıra para kalıbı üzerinde çalışırken

1978 Tokat – Zile doğumlu sanatçı, 2006 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümü’nden mezun oldu. 2006 Aralık ayında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde heykeltraş olarak göreve başladı.

Tasarımını gerçekleştirdiği hatıra paralar:

  • 2016 15 Temmuz Şehitleri ve Gazileri Anısına
  • 2016 Büyük Türk Devletleri Serisi
    • Büyük Hun İmparatorluğu
    • Batı Hun İmparatorluğu
    • Avrupa Hun İmparatorluğu
    • Ak Hun İmparatorluğu
    • Göktürk İmparatorluğu
    • Avar İmparatorluğu
    • Hazar İmparatorluğu
    • Uygur Devleti
    • Karahanlılar
    • Gazneliler
    • Büyük Selçuklu İmparatorluğu
    • Harzemşahlılar
    • Altınordu Devleti
    • Büyük Timur İmparatorluğu
    • Babür İmparatorluğu
    • Osmanlı İmparatorluğu
  • 2016 İyonlar (Anadolu Medeniyetleri Serisi No: 6)
  • 2016 Uğur Böceği (Türkiye’de görülen hayvan türleri serisi)
  • 2016 Türk Keleri (Türkiye’de görülen hayvan türleri serisi)
  • 2016 Dünya İnsani Zirvesi İstanbul
  • 2016 Nasreddin Hoca “Göle Maya Çalmak” (Masal Kahramanları Serisi No: 2)
  • 2016 Beçin Kalesi – Ahmed Gazi Medresesi (Antik Kentler Serisi No: 10)
  • 2016 İlk Türk Amirali Çaka Bey (Gemiler ve Kaşifler Serisi No: 7)
  • 2017 Assos – Athena Tapınağı (Antik Kentler Serisi No: 11)
  • 2017 Nasreddin Hoca “Ye Kürküm Ye” (Masal Kahramanları Serisi No: 3)
  • 2017 Cam Kelebeği (Türkiye’de görülen hayvan türleri serisi)
  • 2017 Roma İmparatorluğu Aizanoi Zeus Tapınağı, Çavdarhisar İlk Borsa (Anadolu Medeniyetleri Serisi No: 7)
  • 2017 Umur Bey (Gemiler ve Kaşifler Serisi No: 8)
  • 2017 Datça Deveboynu Feneri (Deniz Fenerleri Serisi No: 7)
  • 2017 Meddah (Geleneksel Türk Tiyatrosu)
  • 2017 Kavuklu & Pişekar (Geleneksel Türk Tiyatrosu)
  • 2017 Darphane 550. Yıl
  • 2019 Patara Meclis Binası ve Kent Kapısı (Antik Kentler Serisi No: 13)
  • 2019 Doğu Roma İmparatorluğu (Anadolu Medeniyetleri Serisi No: 9)
  • 2019 Azerbaycan Milli Meclisi’nin Kuruluşunun 100. Yılı
  • 2019 Anadolu’ya Özgü Kuşlar Serisi
    • Kaşıkçı (No: 2)
    • İbibik (No: 3)
    • Çöl Koşarı (No: 4)
    • Bayağı Uzunbacak (No: 5)
    • Baştankara (No: 6)
    • Ardıç (No: 8)
  • 2019 Bodrum Feneri (Deniz Fenerleri No: 9)
  • 2019 Göbeklitepe yılı
    • Gümüş ve Bronz
  • 2019 Kılıç Ali Paşa (Gemiler ve Kaşifler Serisi No: 10)
  • 2019 Azerbaycan Dışişleri Bakanlığının Kuruluşunun 100. Yılı
  • 2019 İmameddin Nesimi Doğumunun 650.Yılı
  • 2019 Nasreddin Hoca “Dünyanın ortası burasıdır” (Masal Kahramanları Serisi No: 5)
  • 2020 Osmanlı İmparatorluğu (Anadolu Medeniyetleri Serisi No: 10)
  • 2020 Karabağ Azerbaycandır 50 Manat
  • 2020 Karabağ Azerbaycandır 20 TL
  • 2020 Perge – Helenistik Kapı (Antik Kentler Serisi No: 14)
  • 2020 Yeşilay’ın kuruluşunun 100. yılı
    • Gümüş
    • Bronz
  • 2020 Gastronomi Şehri Afyonkarahisar
    • Altın kaplama
    • Gümüş
    • Bronz
  • 2020 Nasreddin Hoca “Fil Hikayesi” (Masal Kahramanları Serisi No: 6)
  • 2020 Osman Gazi 1258 ~ 1326 (Osmanlı Padişahları No: 1)
  • 2020 Orhan Gazi 1281 ~ 1362 (Osmanlı Padişahları No: 2)
  • 2024 Türk – Macar Kültür Yılı
  • Galatasaray 24. Şampiyonluk Hatırası

[1] Paraların tura yüzünde ana tema olarak Hakkı Baha Çavuşgil‘in 1999 yılı deseni kullanıldı.

(Derlediğimiz bu yazıya sunduğu değerli katkılarından dolayı sanatçıya en derin şükranlarımızı sunarız.)

Hakkı Baha Çavuşgil (1924 ~ 2006)

1979 yılında Darphane’de göreve başlayan sanatçı, pek çok tedavül ve hatıra parasının tasarımını gerçekleştirdi.

Güzel Sanatlar Akademisi Heykel bölümünden mezun oldu ve soyut heykel alanında pek çok eser verdi.

Madalya ve gravür sanatları heykeltraşı olarak hizmet verdiği Darphane websayfasından alıntılanan özgeçmişi:

15 Mayıs 1924’te Harput, Elazığ’da doğdu.

İlk ve Orta öğrenimini Çanakkale; Lise öğrenimini Ankara Maliye Meslek Okulu’nda tamamladı.

Askerliğini 21 Ekim 1948’ de 28. Dönem Yedek Subay olarak; Çanakkale’de Teğmen olarak yaptı.

Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde (Mimar Sinan Üniversitesi)  Rudolf Belling ve Zühtü Müritoğlu atölyelerinde eğitim görerek, yüksek Heykel Bölümü’nden pekiyi derecede mezun oldu. (22/06/1955)

Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Dekorasyon Süsleme Sanatları Seramik Bölümünü pekiyi dereceyle bitirdi. (05/06/1957)

İtalyan Hükümetince verilen Sanat Araştırma Bursu ile Roma Istituto Centrale Del Restauro da beş yıl restorasyon Müzecilik Kurs ve Araştırmaları yürüttü.

Roma Madalya Sanatları Okulu’nu (14 Temmuz 1962) pekiyi dereceyle bitirdi, para ödülü ve PERFESSIONAMENTO uzmanlık diploması kazandı.

Avrupa’nın çeşitli sanat merkezlerine etüt ve tetkik gezileri gerçekleştirdi.

Mimar Sinan Üniversitesi Doktora ile eşdeğer sanatta yeterlilik diploması kazandı (1985)

Sergiler ve Etkinlikler:

  • İstanbul Üniversitesi, Arkeoloji Enstitüsü kazı kurulunda Heykel Restorasyon görevlisi
  • Seramik Sergisi Beyrut
  • Türkiye sathı üzerinde yedi dönem arkeolojik ve sanat araştırmaları, kalıntıların, restorasyon görevlisi (1954)
  • Türk dili araştırmaları: Türk Dil Kurumu’na asil üye seçiliş.(1954)
  • Arkeoloji bilimsel kurulunca Side, Perge Antik şehirlerinde restorasyon çalışmaları.
  • Side müzesinin yapım ve yerleşiminde Heykel ve Kabartmaların restorasyonu görevlisi.
  • Yurt dışında Karma Sergilere katılış San Francisco, Los Angeles, Sao Paolo Boston, Philadelphia.
  • Resim Heykel müzesinde iki eserin alınması.
  • Roma sergisi sarayında özel galeride kişisel heykel sergisi.
  • Roma , Milano, Floransa, Spoleto, Venedik Sergileri
  • İtalyan Hükümetince Türkiye’de Ayasofya Müzesinin antik kapıları kabarmalarının restorasyonu ve araştırma görevlisi.
  • Prof Baiardi, Giannone, Drei Atelyelerinde çelik üzerinde gravür ve madalya çalışmaları.
  • Brüksel ve Paris’te karma sergiler
  • Viçenza’da seramik masklar sergisi (1963).
  • Yurda dönüş ve heykel çalışmaları Trakya Üniversitesi Çanakkale Y.M.OK. Seramik Bölümü öğretim görevlisi .
  • İstanbul Büyükşehir Galerisinde 5’ler sergisi 1975
  • 1980-81 Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümünde öğretim görevlisi olarak Madalyon Atelyesini başlattı.
  • Mimar Sinan Üniversitesi Öğretim elemanları ile karma çağdaş heykel sergisi

Ödülleri:

  • Devlet Resim Heykel sergisi birincilik ödülü
  • Ravenna Uluslararası Resim yarışmasında ödül (30 Ağustos 1959)
  • Roma’da Palasso Esposisyone‘de seramik sergisi. (Dante: Paradisso (Cennet), Inferno (Cehennem) yorumunun kompozisyonuna ödül)
  • Civilavekhia – Necropol kazılarına katılmış restorasyon başarı belgesi.
  • Deruta da seramik sergisi ve büyük ödül. Evren kompozisyonu.
  • Spoleto International plastik sanatlar sergisinde Kızgın Atlar rölyefi birincilik ödülü.
  • Firenze 1964 Enternasyonal plastik sanatlar sergisi ödülü. (Adem ile Havva)
  • Büyük Şehir Belediyesi Demokrasi ve Laiklik Anıtı yarışması ödülü. (Bahsi geçen heykel, İstanbul, Unkapanı İBB Binasının karşısındaki Saraçhane Parkı’ndadır)
  • 1996 Unesco Türkiye Örgütü 50 yılın Türk sanatkarları plaketi.

Darphane’deki Çalışmaları:

  • 1981 Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Yarım (½) ve 1 Lira gümüş ve altın dört adet hatıra para (*1)
  • 1986 Dünya Futbol Şampiyonası – Meksika (kaktüs figürlü gümüş ve altın, ayrıca futbolcu figürlü gümüş, toplam 3 hatıra para)
  • 1986 Mehmet Akif Ersoy 50. Ölüm Yılı
  • 1987 Ormancılığımızın 130 Yılı, “Yeşili Yaşat, Ormanı Koru” sloganlı biri gümüş, biri altın iki hatıra para
  •  1988 Kış Olimpiyatları – Calgary, Kanada
  • 1988 Yaz Olimpiyatları – Seul, Güney Kore
  • 1988 Mavi Haliç, Büyük İstanbul Çevre Koruma Projesi, altın ve gümüş iki hatıra para
  • 1989 İstanbul Metrosu
  • 1989 Mimar Sinan 400. Anma Yılı (1.000 Liralık küpro-nikel, 20.000 Liralık gümüş ve 200.000 Liralık altın)
  • 1990 Çanakkale Zaferi 75. Yıl gümüş ve altın iki hatıra para
  • 1990 Parlamenter Demokraside 70. Yıl gümüş ve altın iki hatıra para
  • 1990 Dünya Futbol Şampiyonası – İtalya (Romus & Romülüs’ü emziren kurt figürlü ve top süren bir futbolcu desenli iki gümüş para)
  • 1991 Mozart 200. Ölüm Yılı – Saraydan Kız Kaçırma Operası – Topkapı Sarayı
  • 1992 500 Years of Peace and Harmony – Turkish Jews (Sefarad Yahudileri Göçü’nün 500. Yıldönümü, küpronikel, gümüş ve altın)
  • 1992 Cioacchino Rossini 200. Doğum Yılı
  • 1992 Muhsin Ertuğrul 100. Doğum Yılı
  • 1993 Türkiye Kızılay Derneği 125. Yıl (gümüş ve altın iki hatıra para)
  • 1993 Cumhuriyet’in 70. Yılı
  • 1993 Pyotr İliç Çaykovskiy 100. Ölüm Yılı
  • 1994 GAP – Güneydoğu Anadolu Projesi
  • 1995 25.000 Lira tedavül
  • 1995 25.000 Lira “Dünya Hoşgörü Yılı”
  • 1995 Piri Reis (Gemiler ve Kaşifler Serisi No: 1) (gümüş ve altın iki hatıra para)
  • 1995 FAO 50. Yıl
  • 1996 Yaz Olimpiyatları – Atlanta, ABD
  • 1996 Nasreddin Hoca – UNESCO Dünya Kahkaha Yılı (*3)
  • 1996 Gümrük Birliği – Customs Union
  • 1996 ECU
  • 1997 Piri Reis (Gemiler ve Kaşifler Serisi No: 2) (1995’teki desen ile aynı ancak daha ufak bir altın para)
  • 1997 Çin Seddi ve Toprak Asker Ordusu (İpek Yolu Serisi No: 1)
  • 1997 Mehmet Akif Ersoy 60. Ölüm Yılı
  • 1997 Hezarfen Ahmet Çelebi – 1st World Air Games (Dünya Hava Oyunları,750.000 ve 1.500.000 Liralık iki gümüş *3)
  • 1997 Barbaros Hayreddin Paşa Kaptan-ı Derya (Gemiler ve Kaşifler Serisi No: 3)
  • 1997 Lidya Krallığı Kroisos
  • 1997 Myra’lı Aziz Noel Baba € EURO
  • 1998 Dünya Futbol Şampiyonası – Fransa
  • 1998 Cumhuriyet’in 75. Yılı – Cumhuriyet ve Devrimler (Çağdaş Giyim Kuşam, Şapka Devrimi)
  • 1998 Yaz Olimpiyatları 2000 – Halter
  • 1999 Dünyada İlk Para Lidya (altın para 1997 tarihlidir)
  • 1999 Uygur Bölgesi (İpek Yolu Serisi No: 2)
  • 1999 Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşunun 700. yılı – Osman Gazi
  • 2000 Bill Clinton’un Ziyareti (gümüş ve bimetal)
  • 2001 Darphane’nin Kuruluşu 1467 Madalyonu
  • 2001 Türkiye’nin Kuşları – Saz Horozu (Porphyrio Porphyrio)
  • 2001 Türkiye’nin Kuşları – Yeşil Arıkuşu (Merops Superciliosus)
  • 2002 Türkiye’nin Çiçekleri – Benekli Yılanyastığı (Arum Maculatum)
  • 2002 Türkiye’nin Çiçekleri – Safran (Crocus Sativus)
  • 2002 Türkiye’nin Çiçekleri – Domuztopalağı (Cyclamen Trochopteranthum)
  • 2002 Yunus Emre “Adımız miskindir bizim, Düşmanımız kindir bizim”
  • 2003 Olimpic Games 2000 – Güreş (altın para 2000 tarihlidir)
  • 2004 İsmet İnönü (Binyılın Türkleri Serisi)
  • 2004 Kanuni Sultan Süleyman (Binyılın Türkleri Serisi)
  • 2005 Çöl Varanı (Türkiye’nin Hayvanları)
  • 2008 İpek Yolu – Kırgızistan (1999 Uygur Bölgesi parasında kullanılan yazı yüzü, *4)
  • 2008 İpek Yolu – Özbekistan (1999 Uygur Bölgesi parasında kullanılan yazı yüzü, *4)
  • 2012 İpek Yolu – Türkmenistan (1999 Uygur Bölgesi parasında kullanılan yazı yüzü, *4)
  • 2013 İpek Yolu – İran (1999 Uygur Bölgesi parasında kullanılan yazı yüzü, *4)
  • 2014 İpek Yolu – Kayseri (1999 Uygur Bölgesi parasında kullanılan yazı yüzü, *4)

Madalyon Çalışmaları:

  • 1988 Türk Nümismatik Derneği “İsmail Galip Bey” Madalyonu
  • 1999 Türk Nümismatik Derneği “Cüneyt Ölçer” Madalyonu
  • 2001 Darphane’nin Kuruluşu 1467 Madalyonu

 

* Cumhuriyet dönemi Türk paralarının desenlerini tasarlayan diğer sanatçıların listesi için tıklayın.

 

[1] Paraların deseni Etem Çalışkan‘a, rölyef ve kalıp uygulaması Hakkı Baha Çavuşgil’e aittir (*27, Sf. 51).

[2] Paranın Atatürk portreli tura tarafı Suat Özyönüm eseridir (*27, Sf. 68).

[3] Paraların deseni Turhan Selçuka, rölyef ve kalıp uygulaması Hakkı Baha Çavuşgil’e aittir (*27, Sf. 153 & 165).

[4] Paraların yazı yüzü deseni Tekin Gülbasar‘a aittir.

ilave okuma: https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1548617739.pdf