Avrupa ortak para birimi ECU (European Currency Unit) için 1996’da bir hatıra para üretildiyse de, Euro adının benimsenmesinden sonra Darphane’nin bir seri halinde duyurduğu paralar şu şekildedir:
Türk paralarında kullanılacak desenlerin seçimi için açılan ilk yarışmalar, 1934’te, Cumhuriyet’in Latin harfli ilk tedavül paralarının tasarımı için düzenlendi.
1933’te kabul edilen yasa ile bastırılacak paraların alaşım ve ağırlıkları tespit edilmişti. Kanunda paraların alaşım ve ağırlıkları tanımlanıyordu:
“Binde 900 ayarında gümüşten darbedilecek 100 Kuruşların 12 gram, 50 Kuruşlukların 6 gram ve 25 Kuruşluk sikkelerin 3 gram ağırlığında olacağı, %75 nikel ile %25 Bakır içeren ufaklıklardan 10 Kuruşların 6 gram, 5 Kuruşlukların 4 gram ve 1 Kuruşların ise 2,5 gram ağırlığında basılacağı kararlaştırılmıştır. 10 Paralık en küçük paralar ise %85 Bakır, %10 Alüminyum ve %5 diğer madenlerden oluşacak bir alaşımdan 2 gram ağırlığında basılacaktır.”
(1934’te çıkan kanunla gümüş paraların saflığı binde 830’a düşürüldü)
30 Mayıs 1933 tarihli Cumhuriyet – Yeni paraları tanımlayan kanun
30 Mayıs 1933 tarihli Milliyet – Yeni gümüş ve nikel paralar için darphane hazırlıkları
27 Temmuz 1933 tarihli Cumhuriyet’ten
10 Ağustos 1933 tarihli Cumhuriyet
25 Ağustos 1933 tarihli Cumhuriyet – Jüri Üyeleri: Güzel Sanatlar Akademisi Müdürü Namık İsmail, Darphane Müdürü Fuat, Darphane Eski Müdürü Niyazi Asım, Merkez Bankası İstanbul Müdürü Sait, Damga Matbaası Eski Müdürü Nüzhet Beyler
30 Ağustos 1933 Son Posta
13 Eylül 1933 tarihli Vakit
11 Eylül 1933 tarihli Milliyet – İngiliz Daphane Müdürü Geldi
23 Ekim 1933 Akşam Gazetesi
12 Eylül 1933 Milliyet
Gümüş 25, 50 ve 100 Kuruş ile daha ufak değerdeki küpro-nikel paraların tasarımı için iki ayrı yarışma düzenlendi.
Gümüş paralar için açılan yarışmaya 16 sanatçı katıldı.
Toplanan jürinin, 100 Kuruş parasının tura yüzü için Ahmet Mesrur Durum‘un Atatürk portesini, yazı yüzü için ise Vedat Ömer Ar‘ın tasarımını seçtiği ve her iki sanatçıya da 1.000’er Lira ödül verileceği, 26 Ağustos 1934 tarihli gazetelerde ilan edildi.
Yarışmaya yurtdışından kalıplarla yabancı tasarımların katıldığı (*1), seçilen tasarımların yeterince modern olmadığı (*2) yönünde eleştirilere ek olarak, eserleri seçilmeyen ancak başvuru zarfı açılmış halde iade olunan Ressam Ali Cemal Bey, “Aslında benim kalıplarımı seçtiler, ancak zarfı açınca, yeterince tanınan bir sanatkar olmadığımı düşünüp kararlarını değiştirdiler” manasında beyanatlar verdi. (29 Ağustos 1934 tarihli Cumhuriyet Başsayfa ve sf. 5. ayrıca 1 Eylül 1934 tarihli Vakit sf 2)
Dönemin Maliye Bakanlığı, 1 Eylül tarihinde Son Posta Gazetesinde çıkan açıklamaya göre, Ali Cemal Bey’in zarfını ihtiyaten açmıştı.
Cumhuriyet Gazetesine 4 Eylül tarihinde ilave açıklamalarda bulunan Ressam Ali Cemal, Darphane Müdürü Fuat Bey ile görüştüğünü ve jürinin usulsüzlük yapmadığına ikna olduğunu, önceki beyanlarının düzeltilmesi gerektiğini ifade etti.
Yine de, 26 Ekim 1934 tarihli Zaman Gazetesi haberine göre “alakadar makamat“, 100 Kuruş için, birinciliğe seçilen tasarımlarla birlikte Ankara’ya gönderilen ve Ressam Ali Cemal Bey’e ait desenlerin kullanılmasını tercih etti. Desenler Ali Cemal Bey’den 500 Lira karşılığında satın alındı.
15 Haziran 1934 Millyet Gazetesindeki para müsabaka ilanı
16 Haziran 1934 Son Posta – Darphane para tasarım yarışmaları
26 Ağustos 1934 Yeni 100 Kuruş tasarımı yarışması sonuçlandı
26 Ağustos 1934 Milliyet
29 Ağustos 1934 Cumhuriyet – Yeni paranın tasarımına itiraz
29 Ağustos 1934 Cumhuriyet – Yeni paranın tasarımına itiraz (devamı)
30 Ağustos 1934 Cumhuriyet Maliye Müsteşarı itirazlara cevap veriyor
1 Eylül 1934 tarihli Vakit
8 Eylül 1934 tarihli Zaman – Mesrur İzzet Bey ile mülakat
8 Eylül 1934 tarihli Zaman – Mesrur İzzet Bey ile mülakat (devamı)
24 Eylül 1934 Son Posta
27 Eylül 1934
26 Ekim 1934 Zaman – Ressam Ali Cemal Bey ile mülakat
26 Ekim 1934 Zaman – Ali Cemal Bey ile mülakat (devamı)
26 Ekim 1934 Vakit
5 Kasım 1934 tarihli Vakit – Gümüş paralar yüzünden şikayet
Basılacak paralar için gerekli gümüş eksikliğinden (*5), paraların basımı aylara yayıldı.
Nikel 10, 5 ve 1 Kuruşlar için açılan müsabaka sonucu da 24 Eylül’de gazetelerde ilan edildi. Ressam Mazhar Nazım Bey‘in ve Mimar Nurettin Bey‘in eserleri birinci seçilerek Maliye Bakanlığı’na gönderildiği duyuruldu ancak gümüş sikkelerin darbı 1935’e sarktığından, yarışmada seçilen tasarımlar tedavüle verilecek küpronikel paralarda kullanılmadı.
Küpronikel ufaklıklardan 10 Paralık, yarışmalara dahil edilmedi. Sikkede kullanılacağı daha birinci yarışma sonucuyla birlikte duyurulan ve Mesrur İzzet Bey‘e ait olan tasarımın Maliye Bakanlığınca kabul gördüğü, ancak önce gümüş paraların basılacağı ilan edildi. Bu değerdeki ilk cumhuriyet sikkesi, 1934’te gazetelerde fotoğrafı yayımlanan veya tarifi yapılan desenden farklı biçimde, 1937’de gazetelerde yer aldı. Nihayet, 1940’ta tedavüle verildi.
26 Ağustos 1934 Son Posta Gazetesinde gösterilen 10 Para kalıbı
26 Ağustos 1934 Milliyet
10 Para ufaklıkların kalıbı
9 Mayıs 1937 tarihli Akşam – 1936 tarihli 10 Para kalıbı tezgahta
10 Para Tura tarafı
10 Para yazı yüzü
16 Ağustos 1935 tarihli Son Posta Gazetesi (sf.2) Bahsedilen “İngiliz Mütehassıs” Percy Metcalfe’tir.
100 Kuruşların basımı, gümüş hammadde eksikliği ve makine sorunları *6) gibi nedenlerle 1935’e sarktı ve İngiliz Kraliyet Darphanesi ile kurulan ilişkiler neticesinde hammadde ve makine alımının yanı sıra tasarım desteği de alındı; nihayetinde hem gümüş paralar hem de küpronikel ufaklıklar için Percy Metcalfe‘in 1935 baharında ürettiği tasarımlar kullanıldı.
[2] 19 Ağustos 1934 tarihli Son Posta Gaztesi’nde 2. sayfadan verilen “Resim Sahtekarlığı Mı? – Darphane Müdürlüğü Bir ihbar Üzerine Tahkikat Yapmıya Başladı” başlıklı haber.
[3] 29 Ağustos 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesi başsayfadan verilen “Yeni gümüş paralar; Paralann şekli için sanatkarlar arasında açılan müsabakada usulsüzlükler mi yapılmış?” başlıklı haberde Heykeltraş Nermin Faruki Nejat Hanım ve Ressam Ali Cemal Bey’in yorumları
[4] 30 Ağustos 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesi ikinci sayfadaki “Maliye Müsteşarı İtirazlara Cevap Veriyor” başlıklı haberde Faik Bey’in demeci.
[5] 30 Eylül tarihli Milliyet gazetesinde çıkan “San’atkarlarımızı itham altına sokan garip ihbar; Para müsabakası için açılan müsabakaya muvazaalı resimler mi verilmiş” başlıklı haber.
[7] 18 Ekim ’34 tarihli Yeni Mersin Gazetesi haberi. “…Darphane on seneden beri ihmal edildiği için hazırlık ilerledikçe bazı noksanlar ortaya çıkmaktadır…”
1978 Tokat – Zile doğumlu sanatçı, 2006 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümü’nden mezun oldu. 2006 Aralık ayında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde heykeltraş olarak göreve başladı.
1980 İzmit doğumlu sanatçı 2001 yılında M.Ü.G.S.F Heykel Bölümünden mezun oldu. 22 Temmuz 2008 yılında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde heykeltıraş olarak göreve başladı ve halen Darphane bünyesinde hizmet vermektedir.
Katıldığı Etkinlikler ve Sergiler :
2008 – Yazlık ‘08 Artisan Sanat Galerisi (İstanbul) 2008 – Genç Heykeltıraşlar Sergisi Artisan Sanat Galerisi (İstanbul)
2008 – Marmara Üniversitesi Mezunlar Sergisi – M.Ü.G.S.F Sergi Salonu
2007 – Fikret Mualla Resim Atölyesi Muhammet Şengöz Öğrencileri Sergisi KYÖD Sergi Salonu, ( Kocaeli)
2007 – 2. Genç Sanatçılar Atölyesi-Workshop II ( Yesemek Bienali – Gaziantep)
2005 – 3. Sanat Akmerkez’de Karma Sergisi (İstanbul)
2003 – Nilay Kan Büyükişleyen Heykel Atölyesi Sergisi Kaş Sanat Galerisi (İstanbul)
2002 – 63. Devlet Resim ve Heykel Yarışması Sergisi (Ankara)
2001 – Su ve Us Sergisi (M.Ü.G.S.F. İstanbul)
Ödüller
2007-“Kemal Türkler Anıt Mezarı Ulusal ve Tek Aşamalı Proje Yarışması” 2.’lik Ödülü, (İstanbul)
Darphane’de tasarımını gerçekleştirdiği paralar:
2001 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası
2001 EuroBasket, 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası
2001 EuroBasket, 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası
[1] 2012 yılından itibaren satışa çıkarılan hatıra paralarının Darphane duyuruları veya sertifikalarında sanatçının ismi belirtilmediğinden, bu tarihten sonraki paraların sanatçıları, üzerindeki imzalardan tespit edilebildiği kadarıyla listelenmiştir. Yeni bilgiler ışığında listeyi güncel tutmaya çalışıyoruz.
1999 yılı Euro Serisinden, Mustafa Kemal Atatürk, Boğaziçi temalı 4.000.000 TL nominal değerindeki gümüş ve aynı desendeki 2000 yılı 50.000.000 değerindeki altın hatıra paralarının tasarımcısıdır.
1999 yılı Mustafa Kemal Atatürk Euro Serisi #6
Boğaziçi Euro Serisi #4
1999 4.000.000 Lira tura tarafı
Bahsedilen paralar Alman MDM firması ile yapılan anlaşma uyarınca üretilen Euro serisine dahildir.
Myra’lı Aziz Noel Baba (altın), 10.000.000 TL, 2000 Hakkı Baha Çavuşgil
[1]Aynı deseni taşıyan 2001 Yılı altın paranın sanatçısı Waldemar Wronski olarak belirtilmiştir.
Bulgaristan, 1953 doğumlu sanatçı (Bulgarcası “Снежана Русева – Хойер”), 70’lerde grafik tasarım eğitimi almak üzere Doğu Berlin’e gitti, orada tanıştığı Heinz Hoyer ile evlendi.
Snezhana & Heinz Hoyer tarafından tasarlanan Alman Kartalı (foto: ECB)
1997’de artık birleşen Federal Almanya’da açılan Euro paraları yarışmasına katıldılar ve 2002’den beri tedavülde olan 1 ve 2 Euroluk paraların Almanya’da basılan versiyonlarının tura tarafı için Alman devletinin geleneksel sembolü kartalın, stilize bir versiyonu olan desenleri, birinci seçildi.
Aile şirketlerinde pul, para ve madalya tasarımları üzerine çalışmaları devam etmektedir.
1998, Cumhuriyet’in 75. yılı için oluşturulacak hatıra paraların tasarımı için açılan yarışmada birincilik ödülünü “Cumhuriyet ve Gençlik” temalı paranı tasarımı kendisine aittir.
Atatürk’ün sağa bakan profilinin yanında zeytin dalı ile meşale taşıyan bir kız ve erkek tasvir edilir. Kompozisyonun dörtte üçlük çevresi boyunca da buğday başağı ile dişli çark içeren süslemeler bulunur.
7 paralık setteki altın para “Cumhuriyet 75” olarak isimlendirilen ortak bir çalışmadır.
Diğer gümüş paraların temaları ve tasarımcıları şu şekildedir:
“Cumhuriyet ve Lozan”, “Cumhuriyet 2000” (Suat Özyönüm);
“Cumhuriyet ve Çocuk”, “Cumhuriyet ve Kadın” (Nesrin Ekşi);
2006 yılı Nevruz Kutlamaları konulu hatıra para yarışmasına da katılan Ahmet Şimşek, Buket Esener ile ikinciliği paylaşmışsa da, çalışması hatıra parada kullanılmadı (*).
1975 yılında doğan sanatçı, 1997 yılında Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümü’nden birincilikle mezun olup Darphane’de çalışmaya başladı.
2016 yılına kadar süren Darphane kariyeri boyunca “İstabul Kültür Varlıkları” serisinin ikincisi olan Dikilitaş desenli 5.000.000 Liralık altın parayla başlayarak pek çok hatıra ve tedavül parasını tasarladı.
Günümüzde kullanılan tedavül paralarından 50 kuruştaki Boğaziçi Köprüsü deseni kendisine aittir.
2009 Kapalıçarşı Nuruosmaniye Kapısı Türk Nümismatik Derneği logolu ve Osmanlı Armalı Madalyon
2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul Madalyonu
[1] 2012 yılından itibaren satışa çıkarılan hatıra paralarının Darphane duyuruları veya sertifikalarında sanatçının ismi belirtilmediğinden, bu tarihten sonraki paraların sanatçıları, üzerindeki imzalardan tespit edilebildiği kadarıyla listelenmiştir. Yeni bilgiler ışığında listeyi güncel tutmaya çalışıyoruz.
“Atatürk’ün doğumunun 100. yılı” hatıra parasının desen tasarımını gerçekleştiren sanatçıdır. (rölyef ve kalıp uygulaması Hakkı Baha Çavuşgiltarafından geçekleştirildi).
1981 Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Bir Lira altın Lira – yazı tarafı
1981 Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Bir Lira altın Lira – Tura yüzü
1981 Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Bir Lira gümüş Lira – yazı tarafı
1981 Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Bir Lira gümüş Lira – Tura
1981 Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Bir Lira gümüş Yarım Lira – tura
İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Afiş Bölümünde yükseköğrenim gören sanatçı, 1947 yılı tedavül paralarının desenlerini üreten Prof. Emin Barın‘ın ve aynı zamanda 1982 Dünya Kupası hatıra paralarının birkaçını tasarlayan Prof. Namık Bayık’ın öğrencisidir.
1928’de Tarsus’un Göçük Köyü’nde doğdu. İlk ve Ortaöğrenimini Mersin’de tamamladı. Yükseköğrenimini İstanbul Güzel sanatlar Akademisi Afis Bölümü’nde yaptı.
Prof. Sabri Berkel’den desen, Prof. Emin Barın’dan yazı, Prof. Namık Bayık’tan afiş ve grafik dersleri aldı. Anıtkabir’deki yazıtların yazılmasında Prof. Barın’a yardımcı oldu.
Gazeteciliğe 1954’te Yeni Sabah gazetesinde ressam-kaligraf olarak başladı. Zafer, Öncü, Dünya, Aksam, Milliyet, Hürriyet gazetelerinde çalıştı. Kitap kapakları, afişler yaptı. Atatürk’ün 100. doğum yılı afişleri bastı.”
