Etiket: Buket Esener

Cumhuriyet Dönemi Paralarında Tasarımları Bulunan Sanatçılar

Türkiye Cumhuriyeti paralarının motiflerini üreten sanatçıların listesini derlemeye çalıştık.

Madeni ve Kağıt paraların çoğu, Darphane ve Banknot Matbaası  bünyesindeki sanatçılar tarafından üretildiyse de, Cumhuriyetin erken dönemlerinde yabancı danışmanlardan hizmet alındı, zaman zaman da açılan yarışmalara katılan sanatkarların çalışmaları hatıra ve tedavül paralarında yer buldu.

Cumhuriyet dönemi paralarının tasarımlarında çalışmaları yer eden sanatçılar:

(parantez içinde verilen tarih, sanatçının tasarımının kullanıldığı ilk çalışmanın tedavüle çıktığı yıldır.)

Yarışmalara katılıp, eserleri derece alan, ancak desenleri kullanılmayan sanatçılar:

Eserleri, dolaylı olarak paralarda yer alan sanatçılar:

*Listede bazı madeni paraların ve pek çok banknotun desenlerini üreten sanatkarın ismi eksiktir. İsimler gün ışığına çıktıkça liste güncellenecektir.

kapak fotoğrafı: Darphane GM 2018 Faaliyet Raporu

Para Tasarımı Yarışmaları

Darphane Yarışmaları

1927’de 1. Emisyon banknotların tasarımı için yarışma açılması gündeme geldi ancak muhtemelen sürecin hızlı ilerlemesi için Ressam Ali Sami Boyar görevlendirildi. *1

Darphane, Cumhuriyet’in Latin harfli ilk tedavül paralarının tasarımı için açtığı 1934 tarihli yarışma ile başlayarak, tedavül ya da hatıra paraların tasarımı için zaman zaman yarışmalar düzenler.

  • 1934 Yılında Gümüş 25, 50 ve 100 Kuruş ile daha ufak değerdeki nikel paraların tasarımı için iki ayrı yarışma düzenlendi.
    • 100 Kuruş parasının tura yüzüne Ahmet Mesrur Durum‘un Atatürk portesi, yazı yüzünde ise Vedat Ömer Ar‘ın tasarımı seçildi. (ancak parada ikinci seçilen Ali Cemal Bey‘in kalıpları tercih edildi)
    • Küpronikel ufaklıklar için düzenlenen yarışma sonucunda Ressam Mazhar Nazım Bey‘in 10 Kuruş deseni ile Mimar Nureddin Bey‘in Türkiye Cümhuriyeti ibareli, hilal ve yıldızlı deseninin seçildiği 24 Eylül 1934 tarihli gazetelerde duyuruldu.

 

  • 1938’de ziynet altınlarının yeni harfler ile güncellenmesi amacıyla yarışma düzenlendi, ancak hiçbir katılımcının eserinin beğenilmediği, Darphanenin kendi kalıplarını oluşturacağı dönemin gazetelerinde yer buldu.

 

  • 1998’de TEMA Vakfı ile ortaklaşa düzenlenen “Türkiye Çöl Olmasın” temalı hatıra para yarışmasında Seçkin Pirim‘in eseri seçildi.
  • Cumhuriyet’in 75. yılı temalı hatıra para yarışmasında birincilik ödülünü “Cumhuriyet ve Gençlik” eseri ile Ahmet Şimşek kazandı.
  • 2006 yılı Nevruz Kutlamaları konulu hatıra para yarışmasına katılan eserlerden hiçbiri birinciliğe layık görülmedi, basılan hatıra parada ikincilik kazanan iki eserden Buket Esener‘in çalışması ve üçüncülük kazanan Betül Uğurlu‘nun deseni kullanıldı. İkinciliği paylaşan Ahmet Şimşek‘in çalışması tercih edilmedi.
  • 2008 yılında, 2005’te paradan altı sıfır atılması ile oluşan Yeni Türk Lirasından Yeni ibaresinin kaldırılması sonrası tedavüle verilecek paraların tasarımı için yarışma açıldı.
    • 1 Kuruşlukların yazı yüzü için Alptekin Bayram‘ın deseni,
    • 5 Kuruş yazı tarafı için Aslı Kaya‘nın çalışması,
    • 10 ve 25 Kuruş ile 1 Liranın yazı yüzleri içinse Barış Kara‘nın eserleri seçildi.
Hayatın Kaynağı Su kazanan desenler
  • 2014 yılında Türkiye – Polonya Diplomatik İlişkilerinin 600. yılı dolayısıyla organize edilen etkinlikler kapsamında iki ülkede bu tema üzerine hatıra para basıldı. Darphane, hatıra parada kullanılacak desenler için yarışma açarak,
  • 2015 yılında satışa çıkacak “Birinci Dünya Savaşı ve Çanakkale Zaferi’nin 100. Yılı” konulu hatıra paraların tasarımı yarışmasının sonuçları 29/08/2014 tarih ve 2014-21 sayılı Darphane Bülteninde şu şekilde duyuruldu:
    • “Seçici Kurulu 26 Ağustos 2014 tarihinde toplanarak hatıra para tasarım yarışmasına katılan tasarımları değerlendirerek sonuçlandırmıştır. Buna göre, söz konusu tasarımlardan birinciliğe değer bir çalışma bulunamamış, ikinciliğe 150214BM rumuzlu Burcu ERDEN ile 170208CH rumuzlu Meryem Hüsna ÇELİK’in tasarımları, üçüncülüğe ise 283201AA rumuzlu Baki ALBAYRAK ile 197519SO rumuzlu Varol TOPAÇ’ın tasarımları değer görülmüştür.”
Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasının 100. Yılı vesilesiyle Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen hatıra para tasarım yarışmasının kazanan tasarımlar

[1] Cumhuriyet Gazetesine Göre Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Kâğıt Paralarının Basım Serüveni, Melek Öksüz, Tarih Dergisi – Turkish Journal of History, 81 (2023/3): 63-120

Buket Esener

2006 yılında açılan Nevruz Temalı hatıra para yarışmasında Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü mezunu sanatçının, ARKHE rumuzuyla ikinci seçilen tasarımı paranın bir yüzünde kullanıldı.

Darphane sayfasından yapılan duyurunun tam metni şu şekildedir:

“Madeni Hatıra Para ve Hatıra Madalyonu Basımı ve Satışı Hakkındaki Yönetmelik uyarınca Müsteşarlık Makamı’nın 18.03.2005 tarih ve 2005/252 sayılı onaylarıyla uygun bulunan 2005 yılı Hatıra Para Üretim programının 8. sırasında bulunan 2006 yılı Nevruz Kutlamaları konulu hatıra para yarışması ile ilgili olarak oluşturulan Seçici Kurul 8 Mart 2006 Çarşamba günü saat 14:00’de toplanarak değerlendirmesini yapmıştır.
Değerlendirme sonucunda birinciliğe layık eser bulunamamış, ARKHE ve 91620 rumuzlu çalışmalar ikinciliğe layık görülmüştür. 32193 rumuzlu çalışma ise üçüncülük için uygun bulunmuştur. Çıkarılacak Hatıra Paranın arka ve ön yüzünde ARKHE ve 32193 rumuzlu çalışmaların yer almasına karar verilmiştir.

ARKHE rumuzlu çalışmanın Buket ESENER’e, 91620 rumuzlu çalışmanın Ahmet ŞİMŞEK‘e ve 32193 rumuzlu çalışmanın ise Betül UĞURLU‘ya ait olduğu tespit edilmiştir.“

Betül Uğurlu

2006 yılında açılan Nevruz Temalı hatıra para yarışmasında, 32193 rumuzuyla ikinci seçilen tasarımı, paranın bir yüzünde kullanıldı.

Darphane sayfasından yapılan duyurunun tam metni şu şekildedir:

“Madeni Hatıra Para ve Hatıra Madalyonu Basımı ve Satışı Hakkındaki Yönetmelik uyarınca Müsteşarlık Makamı’nın 18.03.2005 tarih ve 2005/252 sayılı onaylarıyla uygun bulunan 2005 yılı Hatıra Para Üretim programının 8. sırasında bulunan 2006 yılı Nevruz Kutlamaları konulu hatıra para yarışması ile ilgili olarak oluşturulan Seçici Kurul 8 Mart 2006 Çarşamba günü saat 14:00’de toplanarak değerlendirmesini yapmıştır.
Değerlendirme sonucunda birinciliğe layık eser bulunamamış, ARKHE ve 91620 rumuzlu çalışmalar ikinciliğe layık görülmüştür. 32193 rumuzlu çalışma ise üçüncülük için uygun bulunmuştur. Çıkarılacak Hatıra Paranın arka ve ön yüzünde ARKHE ve 32193 rumuzlu çalışmaların yer almasına karar verilmiştir.

ARKHE rumuzlu çalışmanın Buket ESENER‘e, 91620 rumuzlu çalışmanın Ahmet ŞİMŞEK‘e ve 32193 rumuzlu çalışmanın ise Betül UĞURLU’ya ait olduğu tespit edilmiştir.“

Ahmet Şimşek

Cumhuriyet ve Gençlik – Ahmet Şimşek

1998, Cumhuriyet’in 75. yılı için oluşturulacak hatıra paraların tasarımı için açılan yarışmada birincilik ödülünü “Cumhuriyet ve Gençlik” temalı paranı tasarımı kendisine aittir.

Atatürk’ün sağa bakan profilinin yanında zeytin dalı ile meşale taşıyan bir kız ve erkek tasvir edilir. Kompozisyonun dörtte üçlük çevresi boyunca da buğday başağı ile dişli çark içeren süslemeler bulunur.

 

 

 

 

 

 

Hatıra paranın tanıtımı 1998 Yılı Hatıra Paraları kitapçığında şöyle yapıldı:

“Gümüş hatıra paranın tasarımı bir yarışma ile belirlenmiştir. Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan bir jürinin Türkiye genelinde açtığı yarışmayı Mersin Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencisi Ahmet Şimşek kazanmıştır. Ödül alan tasarım, Darphane atelyelerinde yürütülen çalışmalar (kalıp ve pantoğraf) sonucu proof baskılı gümüş paraya dönüştürülmüştür.”

7 paralık setteki altın para “Cumhuriyet 75” olarak isimlendirilen ortak bir çalışmadır.

Diğer gümüş paraların temaları ve tasarımcıları şu şekildedir:

Milenyum 2000 yarışma ikincisi; Ahmet Şimşek

Ahmet Şimşek’in katıldığı bir diğer yarışmada ise eseri Milenyum serisi hatıra paralarının ikincisi için seçildi.

Eserde karşılıklı duran iki güvercin, kuyrukları dünyayı sarar ve kanatları bir lale figürü oluşturacak biçimde tasvir edildi.

Diğer iki eser Ayşe Şirin ve Tan Mavitan‘a aittir.

 

 

 

 

 

 

2006 yılı Nevruz Kutlamaları konulu hatıra para yarışmasına da katılan Ahmet Şimşek, Buket Esener ile ikinciliği paylaşmışsa da, çalışması hatıra parada kullanılmadı (*).

 

* Türk paralarının tasarımında emeği geçen diğer sanatçıların listesi için tıklayın.