Banknot ve Madeni Paralarda Eserleri Yer Alanlar

Türkiye Cumhuriyeti paralarının kalıplarını ve klişelerini üreten sanatçıların listesine ek olarak, yapıtları dolaylı olarak paralara aktarılan kişileri derlemeye çalıştık.

  • Josef Thorak
    • 1939 E2 1.000 Liralarda resmedilen Güvenlik Anıtı’nı Anton Hanak’ın ölümünden sonra tamamlayan heykeltıraş.
  • Cemal Işıksel
    • 1939 E2’den başlayarak banknot ve madeni paralarda kullanılan pek çok portre fotoğrafını çeken fotoğrafçı.
  • Albert Eckstein
    • 1942 Alman banknot matbaasında basılan E3 10 Lira banknotta kullanılan, Bolu’nun Bürnük köyünde çekilen ve günümüzde Alman Arkeoloji Enstitüsünde bulunan “üç köylü kadını” fotoğrafını çeken çocuk doktoru (*42 Sf.83, *i).
  • Hüseyin Anka Özkan
    • 1966 E6 20 Lira; Anıtkabir Hürriyet Kulesi önündeki erkek heykel grubunu,
    • 1982 E7 10.000 Lira Mimar Sinan heykelini ve
    • 2009 E9 100 Lira arka yüzündeki Itri portresinin temel alındığı heykeli yaratan heykeltraş (*ii).
  • Etem Tem
    • Atatürk’ün Kocatepe’deki fotoğrafından aktarılan desenler, 1960 2½ Lira ve daha pek çok madeni parada kullanıldı.
    • 2009 E9 5 ve 10 Liralık banknotlardaki Atatürk portresi (*ii).
  • Pietro Canonica
    • 1972 tarihli, 30 Ağustos Zaferi’nin 50. yıldönümü temalı hatıra 50 Lirada görülen İzmir Atatürk Heykeli’nin heykeltraşı.
  • Hüseyin Gezer
    • 1989 E7 50.000 Lira TBMM Atatürk Anıtı’nın heykeltraşı.
  • Münif Fehim Özarman
    • 2009 E9 200 Lira arka yüzündeki Yunus Emre portresinin temel alındığı ilüstrasyonu yaratan ressam (*ii).

 

  • Mimar Vedat Tek
    • 1927 E1 1 Lirada görülen İkinci Meclis Binası’nın (günümüzde Cumhuriyet Müzesi) mimarı.
  • Mimar Yahya Ahmet
    • 1927 E1 1 Lirada görülen, 1925’te inşa edilen Başvekalet (Başbakanlık) binasının mimarı.
  • Mimar Arif Hikmet
    • 1947 E3 2½ Lirada görülen, Ankara Halkevi’nin (günümüzde Ankara Resim ve Heykel Müzesi) mimarı.
    • (aynı yapı, İngiltere’de basılan ancak banknotları taşıyan geminin batması sebebiyle tedavüle verilmeyen 1941 baskısı E2 50 Kuruşlarda da resmedildi)
  • Jack Acıman (Jacques Nissim Aggiman)
    • 1952’de dolaşıma verilen E5 100 Lira banknotların arkasında resmedilen Gençlik Parkı Köprüsünün müteahhidi (*iii, *iv)
  • Mehmet Emin Onat & Ahmet Orhan Arda
    • 1966 E6 20 Lira ve 1997 E8 5 Yeni Türk Lirasında resmedilen Anıtkabir’in mimarları.
  • Mimar Senekerim Balyan
    • 1971, E6 500 Liralara resmedilen, Bab-ı Seraskeri kapısının arkasında görülen Beyazıt Kulesi‘nin mimarı.
  • Clemens Holzmeister
    • 1944 E2 50 Kuruş ve 1952 E5 2½ Lira arka yüzlerinde resmedilen TCMB ilk İdare Merkezi binası (*v) ve
    • 1989 E7 50.000 Lira TBMM mevcut binası‘nın mimarı.
  • Umut İnan
    • 1988 E7 20.000 Lira arka yüzünde resmedilen, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yeni İdari Merkezi binasının mimarı (*v).
  • Ebu Ali Reha el Kettani
  • Feridun Kip, İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş

 

i) Albert Eckstein: a pioneer in pediatrics in Turkey – Nejat Akar, The Turkish Journal of Pediatrics 2004; 46: 295-297

ii) TCMB Türk Lirası Banknot ve Madeni Paralar Tanıtım Toplantısı

iii) Köpriyet Blogu – Gençlik Köprüsü

iv) Ankara’da Elçiliklerin İnşa Sürecinde Az Bilinen Bir Aktör: Jacques Aggiman, Mustafa Haluk Zelef, Ankara Araştırmaları Dergisi 14/12/2017

v) TCMB LİRA Bülteni, Ekim 2006 Sayı:40, “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Binaları” başlıklı makale

İlknur Ateş

Günümüzde tedavülde olan, dokuzuncu emisyon 5 ve 10 Lira banknotlardaki portrelerin gravürlerini üreten sanatçıdır (*1).

E9 5 ve 10 Lira banknotlarda Etem Tem‘in çektiği fotoğraftan yararlanılarak(*2) üretilen Mustafa Kemal Atatürk portresi ile 5 Lira değerindeki banknotta yer alan Ordinaryus Profesör Aydın Sayılı portresi ve 10 Liralık banknotların arka yüzüne resmedilen Ordinaryus Profesör Cahit Arf portrelerinin gravürleri kendisinin eseridir.

 

 

[1] TCMB LİRA Bülteni, Sonbahar 2012 Sayı:64, “Banknot ve Gravür” başlıklı makale

[2] TCMB Türk Lirası Banknot ve Madeni Paralar Tanıtım Toplantısı.

Etem Hamdi Tem (1895 ~1971)

Kurtuluş Savaşı sırasında, Batı Cephesinde yedek subay olan Etem Tem, fotoğraf makinesine sahip olması sayesinde, cephede ayrıca savaş fotoğrafçısı olarak da görev aldı. Kurtuluş savaşının bitiminden, ölümüne kadar Mustafa Kemal Atatürk’ün özel fotoğrafçılığını yaptı.

Nümizmatik literatüre bağlantısı, özellikle Büyük Taarruz sırasında Kocatepe’de çektiği Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın ikonik fotoğrafı sebebiyledir. Bahsi geçen fotoğraf karesi, acmonital 2½ ve daha sonra alüminyum 10 Liralarda, ayrıca daha pek çok madalya, heykel ve pulda kullanılan desene referans oluşturdu.

 

Ethem Tem’in paralarda yer alan bir diğer fotoğrafı da 1925 yılından; Bursa gezisi sırasında çekilen fotoğraf, dokuzuncu emisyon 5 ve 10 Liralık banknotlarda kullanıldı.  (*i*ii*iii).

 

Etem Tem’in fotoğrafları ayrıca 1971 tarihli 2. İnönü Zaferi’nin 50. Yılı konulu Anma Pulu ve  1972’de üretilen Büyük Taarruz’un 50. Yılı konulu anma pulunda kullanıldı.


* Cumhuriyet paralarında eserleri yer alan diğer sanatçıların listesi için tıklayın.