Etiket: yazı

Engin Akarslan

1956 doğumlu sanatçı, 1969 – 1997 arasında Darphane’nin Gravür Atölyesinde çalıştı. Pek çok hatıra parada kullanılan, buğday ve zeytin dallarının dışında “TÜRKİYE CUMHURİYETİ” ibaresi taşıyan tura yüzünü(*1) ve birkaç hatıra parayı tasarladı.

    • İlk olarak 1979 Uluslararası Çocuk Yılı hatıra paralarında kullanılan ve sonraki yıllarda pek çok hatıra paranın tura yüzünü oluşturan ana desen. İlk versoyonunda ay yıldız’daki hilalin açıklığı sola bakarken, 1980’de sağa bakacak şekilde güncellendi.
    • 1985 Yılı FAO‘nun kuruluşunun 40. yıldönümü
    • 1992 Anayasa Mahkemesi 30. Yıl
    • 1994 Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin 100. Yılı

 

* Cumhuriyet dönemi paralarının tasarımında emeği olan diğer sanatçılar için tıklayın.

[1] (Bkz. *27, sayfa numarası taşımayan ön açıklamalarda “Ön Yüz” teriminin izahatı).

Yazı ve tura yönlerinin birbirine göre hizalanışı

Bir sikkenin, yani madeni paranın yüzlerine Türkçede yazı ve tura denir.  Tura, Osmanlı dönemi paralarında bulunan tuğra‘dan türemiştir ve modern paralarda hükümdarın portresinin bulunduğu tarafa verilen isimdir. İlk olarak Emir Süleyman Çelebi tarafından paralarda kullanılan tuğra, İmparatorluğun sonuna kadar akçe ve altınlarda yer aldı.

Tura tarafı, paranın önü (obverse), yazı yüzü ise arkası (reverse) kabul edilir. Yine de, bazı hatıra paralarda çelişkili sınıflandırmalar ortaya çıkabilir. Örneğin bir kabule göre, öncelikle parayı basan devletin adının belirtildiği taraf tura kabul edilir, diğer bir kabule göre ise paranın değerinin yazılı olduğu tarafı yazı kabul etmek gerekir. Çoğu parada bu iki tanım birbiri ile çelişmez, ancak her iki yüzde de resim ve mesaj içeren hatıra paralarda durum farklı olabilir. 1979 yılı ve sonrasında üretilen Türk hatıra paralarında hem paranın değeri hem de “Türkiye Cumhuriyeti” ibaresi aynı yüzde belirtilmeye başladı. Bu taraf, Darphane yayınlarında (*27) “Ön yüz” olarak tanımlanır.

Paraların yazı ve tura yüzlerinin birbirine göre yönelimi iki türlü olabilir.

  • Paranın bir yüzünü düz tuttuğunuzda ve dikey ekseni etrafında çevirdiğinizde, yani parayı üst ve alt noktalarından tutup döndürdüğünüzde, diğer tarafı da düz ise, madalyon gibi hizalanmıştır denir. İngilizcesi “medal orientation” (ya da “medal alignment”) şeklindedir ve uluslar arası gösterini yukarı bakan iki ok (↑↑) ile ifade edilir.

  • Bir tarafı düzken, dikey ekseni etrafında çevirdiğinizde diğer tarafı baş aşağı görünüyorsa sikke yönelimindedir. Aynı parayı sağ ve sol yanlarından tutup çevirdiğinizde, yani yatay ekseni etrafında döndürdüğünüzde, diğer yüzünü de düz görünür. İngilizcesi “coin orientation / alignment” olarak ifade edilir ve nümismatik kataloglarda biri yukarı biri aşağı yönlü iki ok (↑↓) ile belirtilir.

Cumhuriyetin ilk paraları 1947’ye kadar madalyon yöneliminde basılırken, ay yıldızlı tura ile çıkan seride sikke/para yönelimine geçildi.

Hatıra paralar genelde madalyon yönünde basıldı. Örneğin 1960 yılı gümüş 10 Liralarında bu ayrıntı, Resmi Gazete ilanında “… paranın bir tarafı sağdan sola veya soldan sağa çevrildiğinde diğer tarafı düz gözükecek şekilde basılmıştır.” şeklinde belirtildi.

2001’de tedavül paralarının yüzleri tekrar madalyon şeklinde hizalanmaya başladı. Bu durum koleksiyonerlerin dikkatinden kaçmadı ve  Darphane yönetiminin 3 Ocak 2002’de koleksiyonerleri davet ettiği buluşmada da dile getirildi; Güvendik Fişekçioğlu’nun sorusuna cevaben, Darphane Müdürü Tuğrul Bilen Ünal, para setlerini düşünerek bu yönde bir değişikliğe gidildiğini belirtti. Çünkü madalyon şeklinde hizalanan paraları bir koleksiyon föyüne ya da klasöre yerleştirdiğinizde ve sayfa çevirir gibi ilerlediğinizde, diğer yüzleri de düz görünür. Avrupa baskısı paralar örneğin Eurolar bu şekildedir. Amerikan sikkeleri ise sayfayı çevirdiğinizde baş aşağı görünürler.

 

Sikkelerin amaçlanan yönelim dışında ön ve arka yönleri birbirine göre tam hizalanamazsa “tabut baskı” olarak tabir edilen hata (erör) oluşur.